Wandelen in Serra da Estrela

Praktische info

Land: Portugal
Het gebied: Serra da Estrela, midden-Portugal.
Activiteit: (Berg)wandelen.
Gemaakte tochten: Vijf dagtochten tussen de 15 - 20 km vanuit twee verschillende standplaatsen, Gouveia en Manteigas.
Zwaarte/moeilijheidsgraad: Licht tot middelzwaar. Nergens zijn specifieke technische vaardigheden vereist. Tocht 1 is deels klauteren, maar nergens gevaarlijke of technisch lastige passages.
Naar de Serra da Estrela toe: Vliegen op Lissabon, met huurauto naar de Serra da Estrela.
Overnachten: Casas rurales, landelijke huizen/hotelletjes.
Beste tijd: Mei - oktober.

Het gebied

De Serra da Estrela strekt zich uit tussen de plaatsen Covilha, Seia en Guarda in het oosten van Centraal-Portugal, in de regio Beiras. Het is een compact gebergte, maar toch uitgestrekt genoeg om wekenlang in te wandelen. Het gebergte bestaat uit granieten plateaus, groene valleien en bossen met schaduw. De bergen voelen niet aan als 'onoverkomelijke hindernissen'.  Gerrit Komrij, die jarenlang in het nabije Beiras woonde, schrijft:  'Rondom mijn huis rijzen de bergkammen op, maar ze verpletteren je niet. Er zijn ravijnen, maar er dwarrelen dromen uit omhoog.'

In sierlijke bochten slingert de N339 om grote, gladgeschuurde granietblokken die lukraak in het landschap lijken neergestrooid. De rivieren Zêzere en Mondego hebben brede gletsjerdalen uitgesleten, begroeid met diepgroene bossen. Het kaarsrechte gletsjerdal van de Zezere is 13 km lang en gaat door voor het langste gletsjerdal van Europa. Opvallend zijn verder de vele glanzende gletsjermeertjes, verstopt in de plooien van het graniet.

Nationaal Park Serra da Estrela

Sinds 1976 is de Serra da Estrela een natuurpark, het grootste van Portugal. Oerkrachten stuwden de bodem op, tonnen sneeuw en ijs, wind en regen vlakten de bergen weer af. De top van de Torre, de hoogste berg van het Portugese vasteland, is een grote platte postzegel, opgerekt tot 2000 meter met een zeven meter hoog markeringspunt. Het vele bergwater, de kou (soms tot -20 in de winter), plus de tienduizenden schapen maakten van de Serra da Estrela het mekka van de middeleeuwse wolindustrie. Wolfabrieken schoten als paddenstoelen uit de grond, in Seia, Gouveia, Guarda, Manteigas en Covilha. Enkele van die vervallen zijn weer in gebruik genomen, sommige met internationaal succes (Burel in Manteigas). Binnen de grenzen van het park (1000 km2) wonen ruim 40.000 mensen. Men leeft er vooral van het toerisme en de landbouw, waarbij de schapenteelt voor de productie van kaas (queijo da serra) van belang is. Verder is de bergstreek bekend om z'n wijnen, olijfolie, fruit en broden.

Wandelen in de Serra da Estrela

Hoewel je in de reisboekhandel noch op internet veel informatie over wandelingen en concrete routebeschrijvingen of tracks van routes zult vinden, kun je vanaf bijna elk dorp, stadje of gehucht in de Serra da Estrela uitgezette en gemarkeerde routes volgen, tussen de ca 5 - 20 km. Een kwestie van de goede kaarten bij je hebben en op de bonnefooi de routes wandelen. Wil je thuis al  je routes uitstippelen dan kun je met behulp van goede (militaire) topokaarten en veel speurwerk op internet een heel eind komen.

Een uitkomst is het wandelgidsje Midden-Portugal, uitg. 2014, van Roel Stok en Bert Klein met 26 wandelingen waarvan 14 wandelingen in de Serra da Estrela en 12 langs de Spaanse grens. Het is het enige Nederlandstalige gidsje met wandelroutes in de Serra. Wat de mooiste zijn? De tips van Bert en Roel: 'Eigenlijk moet je alle wandelingen doen, maar is je tijd beperkt dan is ons advies: w1: Torre (hoogste berg van continentaal Portugal), w4 op hoogvlakte bij Penhas Douradas , het Davos van Portugal, w 9 De Romeinse weg bij Folgosinho, w14 door de ruige bergen naar het boswachtershuis in de Gardunha'.

PR's en GR's

De routes vallen deels samen met lokale PR's. Een PR (Pequena Rota (Pedestre), kleine route) is een wandeling van enkele uren tot een dagtocht. Een GR is een Grande Rota (Pedestre), een lange(re) route van soms honderden kilometers. Op het plein van bijna elk dorp vind je een informatiebord met wandelroutes: gemarkeerd, diverse afstanden en moeilijkheidsgraad.

Meer meerdaagse routes

In hun wandelgidsje Midden-Portugal beschrijven Klein en Stok ook een vijfdaagse wandeling van 81 km door de Serra da Estrela. Deze law loopt van Covilhã naar Celorico da Beira. Zowel Covilhã als Celorico zijn gemakkelijk met trein of bus te bereiken. De totale lengte, zonder de uitstapjes, is ongeveer 80 km. Met behulp van aangrenzende wandelingen uit de Midden-Portugal gids te verlengen tot
zo’n 120 km. Aan het eind van elke etappe ligt een camping. Overnachten in dorpjes kan ook. De LAW is deze zomer verschenen op www.wandeleninportugal.info.

Zelf routes zoeken?

Kijk eens op internet en google op  'pequena rota' - 'rota pedestre' - 'trilhos verdes' - 'trilhos pedestres' - 'atalhos'. Er zijn veel meer routes dan op internet staan en er wordt hard gewerkt aan de uitbreiding van het netwerk. Tips voor onze routes kregen we ook van A2Z Adventures, een bedrijf met wijdvertakt netwerk aan gidsen, activiteiten, accommodatie, kennis en behulpzaamheid in Portugal:
T: (+351) 275 561 182
M: (+351) 919 048 373
FB: fb.com/A2ZAdventures.ytravel
Flickr: flickr.com/a2z-adventures

Wandelingen in de Serra da Estrela

Op Pad maakte vijf dagtochten van 15 - 20 km vanuit twee verschillende standplaatsen, Gouveia/Vinho en Manteigas/Penhas Douradas. Zie verder bij 'Routebeschrijving per dag'.

Zwaarte/moeilijkheidsgraad

Licht tot middelzwaar. Zwaarste en lastigste tocht is route 1, waarbij je vanaf Covao da Ametade de Torre beklimt, en het eerste uur steil van rots naar rots klautert.
De routepaden zijn vaak een combinatie van halfverharde grindpaden, smalle bos- en bergpaadjes met soms een oversteek over een (glibberig of wankel) bruggetje,  af en toe een stuk asfalt. De levada-wandeling (route3, Loriga) volgt deels een smal pad langs een kilometerslang irrigatiekanaal, balans komt van pas om niet een paar meter naar beneden te vallen in een moestuin of sinaasappelboomgaard.

Navigatie

De basis voor de routes zijn de wandelingen uit het gidsje Wandelen in Midden-Portugal van Roel Stok en Bert Klein (zie 'Kaarten en gidsen'). Met tips van een Portugese wandelfreak en routeontwikkelaar breidden we de routes uit of combineerden ze met lokale PR's. De PR's zijn bewegwijzerd. Zie onderaan dit artikel voor de gps-tracks bij de routes.

Naar de Serra da Estrela toe

Auto: Utrecht - Covilha = ca 1950 km. Vliegen: Schiphol of Eindhoven - Lissabon, ca 3 uur vliegen, prijzen vanaf een paar tientjes als je er vroeg bij bent, o.a. bij TAP Portugal. TAP vliegt per dag meerdere keren rechtstreeks, plus veel vaker met tussenstops op Lissabon, zie www.flytap.com en www.vliegwinkel.nl. Vanaf vliegveld Lissabon in ca drie uur rijden naar Covilha, aan de zuidrand van de Serra. Voor huurauto vanaf vliegveld Lissabon zie www.sunnycars.nl.

Overnachten in de Serra da Estrela

Casas rurales, landelijke huizen/hotelletjes in de Serra da Estrela (= regio Beiras) en andere leuke adressen vind je o.a. op

• www.visitportugal.com
• www.toprural.nl
• www.vakantiebijnederlandersinportugal.nl

Op Pad overnachtte op de volgende adressen:

Casa Madre de Aguas Hotel Rural**** (wandeling 2)
6290-651 Gouveia (Vinho)
T: (+351) 238 490 500
E: geral@quintamadredeagua.pt
I: www.madredeaguahotelrural.pt/

Aan het eind van een lange oprijlijn ligt dit statige huis, omringd door heel veel land met wijngaarden. Madre de Aguas ligt in een breed dal. Dobberend in het zwembadje kijk je zo op de bergen rondom. De eigenaresse is dierengek: ze heeft driehonderd bordaleira-schapen, twaalf Lusitano paarden en zesenvijftig opvanghonden. Van de druiven uit eigen gaard maakt ze een kruidige witte wijn. Je kunt er ook eten. Luxe en sympathiek verwenadres met ook wandelingen die je vanaf de voordeur kunt maken (niet in dit artikel).

Casa das Penhas Douradas (wandelingen 1, 3 en 4)
Penhas Douradas, Apartado 9
6 260 – 200 Manteigas
T: (+351) 275 981 045
E: mail@casadaspenhasdouradas.pt
I: www.casadaspenhasdouradas.pt

Casa Penhas Douradas (1450 m) ligt bijna aan het eind van een 14 km lange slingerweg, bovenop een van de 'gouden heuvels', dus start bij tijds aan de terugtocht als je voor donker deze bergweg afgelegd wilt hebben. Onderaan de berg ligt Manteigas (meer accommodatie), volgens de auteurs van Wandelen in Midden-Portugal als 'een juskuiltje in een berg stamppot'. Eigenares Isabel en haar man transformeerden het vervallen gebouw tot comfortabel wandelhotel, ingericht met stoelen, zitzakken en kunst gemaakt van wol (uit de Burel Factory in Manteigas) in allerlei in sprankelende kleuren. In de loungeroom liggen fraaie fotoboeken en folders met hun wandelroutes. Heerlijk verwenhotel. Terwijl jij in de welnesspool je kuiten ontspant, worden in de loungeroom de cocktails geshaked, een beetje gin, een beetje tonic, wat basilicum en een radijsje erbij. Rond het hotel ligt een wandelnetwerk van meer dan 60 km. Rond Manteigas vind je de routes op www.manteigastrilhosverdes.com

Leuk uitjes in de buurt:
- bezoek aan de Burel Factory in Manteigas, oude wolfabriek waar de machines nu prachtige viltachtige stoffen weven en vervolgens hippe kleurige producten van worden gemaakt ontworpen door jonge mensen, van knuffels tot rugzakken en isolerende wanden (Microsoft).
- bezoek aan Belmonte, een van de 'Historical Villages' in deze regio.
- bezoek aan Hand Lab en Wolmuseum in Covilhã

Casa Petrus Guterri (wandeling 5, Serra da Gardunha)
Rua gama Lobo, nº5
6230-160 Castelo Novo
M: +351 933 880 132
T: +351 275 567 274
E: reservas@petrusguterri.pt
www.petrusguterri.pt

Castelo Novo is ook een van de 'historical villages' in de Serra da Estrela. Het dorp ligt aan de voet van de Serra da Gardunha, is opgetrokken ook groffe beigekleurige stenen en via de nauwe straatjes klim je op naar de fraaie kerk met vlakbij Casa Petrus Guterri. Oudere, lieve en wat zinnen Engels sprekende dame is de eigenaress en gastvrouw. Wel ontbijt, geen diner mogelijk. Wandeltip Castelo Novo: Rota de Cereja, PR7, 9,9 km

Uitjes in de omgeving, o.a.:
- Kersenfeest in Alcongosto (1 km van Fundão, eerste helft juni)
- wandelen in Gardunha Mountains
- bezoek aan stadje Alpedrinha
- kaasfestival in Soalheiro (begin mei)

Beste tijd om te wandelen in de Serra da Estrela

Mei - juni en september. In mei en juni aangename temperaturen, natuur is nog fris en mals. In de zomer kan het erg warm zijn in de dalen, en kun je hogerop in de bergen verkoeling zoeken. De maand september geeft stabiel weer en mooie luchten. 's Zomers is de lucht doorgaans onbewolkt, maar in andere jaargetijden, kan het op de hoogvlakte behoorlijk mistig zijn en/of waaien.

Kaarten en gidsen

Voor beschreven routes heb je de volgende kaarten nodig:

• Carta Militar de Portugal, #223 Loriga (Seia), Instituto Geográfico do Exército, 1:25.000, € xxx. Voor routes 1 en 2.
• Idem, #202, Linhares, voor route 3.
• Idem, #213, Manteigas, voor route 4.
• Idem, #256, Alpedrinha, voor route 5.

Te koop bij de betere reisboekhandel, met als uitwijkmogelijkheid het geografisch instituut van Portugal, www.igeoe.pt, igeoe@igeoe.pt, T. +351 218 505 368

Wandelgids 

De meeste routes (of delen ervan) komen uit het gidsje Wandelen in Midden-Portugal van Bert Klein en Roel Stok. 14 van de 26 wandelingen liggen in de Serra da Estrela. De makers ontwikkelden zelf de routes, met gebruikmaking van bestaande PR's. Erg leuk gidsje, met degelijke routebeschrijvingen en interessante achtergrondinformatie. Te koop via  www.wandeleninportugal.info en bij Pied a Terre, prijs 14,95, als e-book € 7,50.

• De Nederlander Jan Jansen schreef een proefschrift over de flora van de Serra da Estrela, prijs € 39,95.

De routes van dag tot dag

Onderstaande tekst is niet te gebruiken routebeschrijving, maar geeft een globaal idee van het verloop van de route.

Route 1: PR5 MTG, Covao da Metade > Torre (1993 m)
15,5 km, 675 m stijgen.Navigatie: deels markering PR5 (rood-geel, slecht gemarkeerd), deels steenmannetjes, deels kaart/routebeschrijving. Richting: linksom (de beste richting om de bewegwijzering (PR5) te vinden). Mooie, gevarieerde en (in)spannende route.

- Parkeren: bij Covão da Ametade, in de berm langs de N336, op 1450 m hoogte. De weg voert langs het vijftien kilometer lange gletsjerdal van de Zêzere. Start van de route ligt achter de hekken die toegang geven tot picknickterrein/camping (Parque de Campismo do Covao da Metade). Vage verfstrepen wijzen de weg, aangevuld met steenmannetjes. We moeten omhoog, klauterend de steile flank op van de Cantaro Gordo.
- Het duurt lang voordat de pas in zicht komt. Eerst uitzicht op een meertje, vervolgens langs een soort groen amfitheater, weer klauteren en pas dan uitzicht over kam, op ruige bergen, bruin, groen, bespikkeld met stenen.
- We volgen rood-gele bewegwijzering (vaak onduidelijk) - de  steenmannetjes zijn grote hulp.
- Laatste stuk vóór de kam gaat door terrein van knalgroen bemoste blokken. Op kruispunt van paden rechts aanhouden > ijsveldjes en enorme vlakte. Het uitzicht is erg mooi, doet Noors aan: meertje, groene spikkelstenen, blauwe luchten.
- Pad komt uit op asfaltweg: hiervandaan volg je wandeling 1 uit gidsje Wandelen in Portugal (dus asfaltweg RA en LA etc.
- Route voert omlaag over breed stenen pad naar dammetje. In de diepte ligt steppe-achtig landschap: water dat niet weg kan (graniet) en in sierlijke slingers door groene grasmat.
- Route voert door prachtig landschap: afgeplatte grijze stenen, groen mos, donkerblauwe meertjes, watervalletjes die van plateau naar plateau bergaf stromen (en dan helaas links ook een stoeltjeslift).
- Volg routebeschrijving naar top Torre.
- Vanaf top terug liften naar auto (het kan even duren voor iemand je meeneemt)

Route 2: Folgosinho > Folgosinho
11,9 km, 600 m stijgen, route uit Wandelen in Portugal
De route valt samen met PR1-Rota dos Galhardos (geelrood gestreept). Eenvoudig te verlengen met beklimming top Galhardos.

- Folgosinho is prachtig bergdorpje (910 m) met café Albertino en klein winkeltje.
- Route verlaat stad uit en klimt over zand/gras/steenpad tussen dennen en brem door. Pad bestaat uit grote keien, tussen malsgroene varens.
- Bos uit en dan linksaf, richting Galhardos (3,9 km) over breed zandpad langs rotsblokken die op oude mannetjes lijken.
- Na hoogste punt 1323 m) LA, dwars door het gras richting bosjes, bergafwaarts. Prachtige afdaling tussen knalgele brem door richting Folgosinho. Op rotspunt rechts ligt kasteel/kerk Folgosinho.

Route 3: Loriga > Cabeça > Loriga, 14 km, levada-wandeling
Uit gidsje Wandelen in Portugal. Erg mooie tocht op ca 555 meter hoogte, over spannende paden door spinaziegroene vallei. Terugweg moet inmiddels mogelijk zijn via Romeinse weg ipv zelfde route als heenweg.

- Loriga is een levendig dorp, aan de rand van een spinaziegroene vallei. Laag op laag zijn de moestuinen en akkertjes in de vallei aangelegd, verder wat boerderijtjes van grofgrijze schiststenen, wat plukken bos en ruisend water. De route volgt een avontuurlijk steenpad hoog boven een ruisende beek.
- De route voert over een oude stenen brug, komt uit op een smal graspad dat kilometerslang een irrigatiekanaal (levada) volgt. Links ligt de imposante groene wand van de Malhadindas, in de diepte stroomt Rio de Loriga. In een boog volgen we de levada om de berg, een paadje van nog geen 50 cm breed op 555 m hoogte, op de rand van een granieten kanaaltje waar het water klotsend doorheen stroomt. Aan de voet van een fluweelgroene berg liggen de moestuintjes van Cabeça, ons keerpunt.
- Terug is stuk saaier vlakke brede weg door bos. Beetje onduidelijk waarom. Want aan eind van deze weg zien we nieuwe bewegwijzering van links boven komen, over oude romeinse weg, alsof dit de goede terugweg had moeten zijn. Om dwalen te voorkomen: terug zelfde weg als heen nemen, is schitterend.

Route 4, Manteigas, combinatie van PR15-1 en PR15
Deels slecht bewegwijzerde route en overwoekerd terrein. Daardoor juist spannend met als slot een fraai afdaling het Mondego-dal in. Tip: trek broek aan met lange pijpen aan ivm stekelige bremstruiken.

- Officieel start de route bij oude/verlaten? Pousada Lourenca (daar staat overzichtsbord met routes), 2 km wandelen over asfaltweg vanaf Casas Penhas Douradas. Vanaf Pousada de PR15-1 oppikken naar PR15.
- Wandeling vangt aan door graanvelden. Het pad is een breed karrenpad vol stenen. Route daalt af naar wat huisjes met terrasakkers. In dal RA langs boerderij, smal pad bruggetje over en dan na rotsig pad hier en daar overgroeid met brem naar 2e brug, gevormd door 2 railsen van ijzer met grote platte loopstenen er los op naast boom als houvast.
- Aan overzijde rivier is vallei rotsig en vol brem. Het avontuurlijke maar onduidelijk bewegwijzerde pad voert dicht struikgewas in. Toch zit je hier goed, want op een gegeven moment staat er paal met een stuk karton dat de richting aangeeft (althans, juni 2014 was dat zo).
- Voorzichtig afdalen naar hangbrug. Route loopt hier hoog boven rivier de Mondego. Route voert langs muurtje (van levada, irrigatiekanaal).
- Daarna hoog boven langs dal met lappendeken van akkers en wat huisjes. Langs kapel en vlakbij camping.
- De route kruist opnieuw de PR14 en ook de PR13 (Rota dos Raias (5,4 km).
- Vanaf kruispunt PR's (infobord) keuze: a.  je daalt via smal paadje af de begroeide vallei in - tussen knoesten en blubber door naar Manteigas en vandaar een lift terug naar Pousada of Casa Penhas Douradas (14 km!); b. of je keert over pad dat randje bos en rots volgt terug naar Pousada. Vandaar 2 km over asfalt naar Casa Penhas Douradas.
- bij keuze a: verderop PR13-1 RA, 2,5 km naar Manteigas. Eindpunt dal Manteigas.

Route 5, wandeling in de Serra da Garduna, xx km, xxxxx
Start/eindpunt Castelo Novo, xxx km, xxx stijgen/dalen, nog niet bewegwijzerd, onduidelijk traject in afdaling op terugweg. NB extra route, niet in Serra da Estrela maar zuidelijker, onder Fundao.

- Via breed pad Castelo Novo uit, om fabriek heen en LA bospaadje in, omhoog via wirwar van boulders. Dor, droog.
- Na uurtje  op 832 m. Hoog boven je is de kam, dor, groen, grijs.
- De steenmannetjes, maar ze zijn niet altijd betrouwbaar, want ook herders plaatsen ze voor eigen orientatie.
- We struinen, volgen af en toe gemaaid pad, beetje pionieren met de gps, af en toe een stukje verhard en dan een fraai bleekwit huis met versprongen daken (Chinese ook). Dit is Casa da Floresta. Mooi uitzicht over Castelo Novo e.o.
- Het pad stijgt, maar nu veel vlakker, tussen boulders en over droog gras richting zendmasten Portugal Telecom. Top is 1185 m.
- Na  'naald' (top) en langs zendmasten Portugal Telecom voert 'pad' tussen boulders door, met fraai uitzicht rondom, dorpen in diepte, windmolens op kammen links. We volgen kam naar rechts.
- Je volgt steeenmannen, want route is niet gemarkeerd. Uiteindelijk kom je uit op onverhard landweggetje dat dan weer naar linkerdal, dan weer naar rechterdal uitzicht biedt.
- Officieel pad blijft langer door blokkengebied lopen, maar wij volgen de landweg. We zijn pas halverwege.
- Afdalen dwars door de varens en stenen, lastig lopen, constant de richting bijstellen. Komt uit op soort plateau met golvende akkertjes, (resten) van schuurtjes, steenmuurtjes, wilde kastanjes, rotspartijen.
- Castelo Novo ligt mooi te zijn. Wastobbe-landschap met lawine aan steenblokken. Daarna grote groene bollen, als veenmos. We eindigen op terras O lagarto … waar alle tafels gedekt zijn maar niemand te bekennen is.

Cultuur in de Serra da Estrela

Schist dorpen: Aldeias do xisto
Was je huis van leisteen, dan was dat vroeger een teken van armoede. Om dat verleden te verbloemen plamuurden hele dorpen hun huizen af met stuc. Tegenwoordig worden de 'schistdorpen' van Serra da Estrela juist gekoesterd. Zevenentwintig 'aldeias do xisto' zijn met financiële overheidshulp weer opgebouwd en interessant gemaakt voor bezoekers. Met wandelroutes (caminhos do xisto, PR's van 3 - 20 km), winkeltjes met ambachtelijke producten of rivier-zandstrandjes (parques fluvial), zoals in het mooie Janeiro de Baixo.

Historische dorpen: Aldeias Históricas
In elk toeristenbureau ligt een foldertje van de Aldeias Históricas van Beira, midden-Portugal. Het gaat om twaalf 'historische dorpen' die met Europees geld zijn opgeknapt: Linhares, Castelo Novo, Piodao, Almeida, Belmonte, Castelo Mendo, Castelo Rodrigo, Marialva, Sortelha, Trancoso, Monsanto en Idanha-a-Velha. Ze kregen nieuwe bestrating en sfeerverlichting, winddichte gevels en bewegwijzerde wandelroutes, zodat de vergetelheid weer even ver weg is. Ze liggen op strategische plekken en hebben allemaal een kasteel.

Woldorpen
De Serra was ooit het mekka van de Portugese wolindrustie. Woldorpen zijn Manteigas, Gouveia, Guarda (Trinta, Macainhas en Meios), Pinhel, Penamacor, Seia (Alvoco da Serra, Loriga en san Romao) en Covilha (Tortesendo en Unhais da Serra).

Transhumance
(uit: Wandelen in Portugal)
Tot ver in de vorige eeuw was de schapenteelt in P van groot economisch belang. De SdE was een van de belangrijkste centra. Enorme kuddes van elk meer dan duizend stuks vee trokken op en neer tussen winter- en zomerweiden, de transhumance. Als de kastanjes in oktober van de bomen vielen maakten de herders uit de bergdorpen aanstalten het vee naar het laagland te leiden. Een witte golf die zich door de nauwe ommuurde weggetjes perste. Schreeuwende herders en blaffende honden dwongen de mekkerende en rinknelende kudde zo snel mogelijk over de smalle bruggejtes. In maart, wanneer de sneeuw ging smelten, keerde het vee terug naar de dorpen in de bergen. In april trokken de kuddes naar de zomerweiden op de hoogvlakte van de Estrela en bleven daar tot eind september. 's nachts verbleven de dieren in kloven of tussen de rotsen ter bescherming tegen wolven. Bij slecht weer verbleven de herders in stenen hutten.

Handige sites

• www.wandeleninportugal.info
• www.visitportugal.com
• www.visitcentro.com
• www.visitcentrodeportugal.com.pt/serra-da-estrela-natural-park/
• www.pnse.pt > over natuurpark Serra da Estrela
• www.meteoblue.com/pt
• www.cise-seia.org.pt
• www.rt-serradaestrela.pt
• www.turismoserradaestrela.pt
• www.visiteserradaestrela.com

Handige adressen

Portugees Verkeersbureau
Zeestraat 74
2518 AD DEN HAAG
T: +31 70 311 10 02
www.visitportugal.com

ARPT Centro de Portugal
Casa Amarela
Largo de Sta. Cristina
3500-181 Viseu
T.: +351 232 432 032
M.: +351 926 350 513
www.visitcentro.com